तुम्ही बदलू शकता (भ्रष्टाचार: नकार आणि प्रतिकार या लेखाला प्रतिसाद)

शिवराज गोर्ले यांना,

सस्नेह नमस्कार !

आपल्या (म्हणजे खरेच आमच्या तुमच्या) सकाळ “सप्तरंग” मधल्या “तुम्ही बदलू शकता” या लेख मालेतील २४ एप्रिल चा

“भ्रष्टाचार: नकार आणि प्रतिकार” हा लेख वाचला आणि भ्रष्टाचाराविरुद्ध छोटासा जो प्रतीकार करतोय त्याबाबतीत इथे प्रतिसाद द्यायचे धाडस करावेसे वाटले.

मी लग्न झाल्या पासून बऱ्याचदा तुळशीबागेत जात आलोय (का हे न विचारणेच बरे! J).

तर हि गोष्ट तिथल्याच महात्मा फुले मडई जवळच्या नवीन वाहनतळाची. इथे मी २००७ पासून (तुळशीबागेत गेल्यानंतर) कार पार्किंग करत आलोय.

पहिल्यापासूनच मी तासाला ५ रुपये याच दराने पार्किंग करत आलोय. पण मला अलीकडच्या काळात पार्किंगच्या दरामध्ये फरक जाणवत होता.

२-३ महिन्या आधी इथे पहिल्या तासाला १० रुपये आणि नंतरच्या प्रत्येक तासाला ५ रुपये असा दर लावला.

मी कुतूहल म्हणून पार्किंग ची चिट्ठी पाहिली (तशी मला receipt पाह्ण्याची सवयच आहे). तर त्यामध्ये काहीही बदल नव्हता.

दर तासाला ५ रुपये असेच लिहिले होते. मी प्रेमाने म्हणालो "साहेब इथे तर ५ रुपये लिहिले आहे". त्यांचे साधे उत्तर “आता दर बदलले आहेत”.

मी हि म्हणालो "मग तशी receipt द्या". ते "नाही" म्हणाले. मग मी पण पैसे देणार नाही म्हणालो. जेवढे receipt प्रमाणे झाले तेवढे देऊन निघून आलो.

तिथले पार्किंगची व्यवस्था पाहणारे लोक विचित्र नजरेने बघत होते (कार ने फिरतो आणि ५ रुपयाकडे बघतो अशा अविर्भावात बघत होते!).

पुढे आणि हे हि ऐकवले कि “परत इथे पार्किंग करायला येऊ नका”. प्रत्येक वेळी भांडून मला हि कंटाळा यायचा.

त्यामुळे कधी कधी नाईलाजास्तवाने मी हि ते म्हणतात तेवढे पैसे द्यायचो (मनाला पटत नसले तरीही कशाला वाद म्हणून!).

आता इथे हे सगळे लिहिण्याची गरज भासली कारण त्यांनी आता तर याच्या पुढचा कहर केला आहे.

मागच्याच शानिवारी मी कार पार्किंग साठी गेलो होतो, तेव्हा तासाला १० रुपये प्रमाणे पैसे मागितले. आणि receipt मात्र अजूनही तीच.

परत तेच घडले आणि परत तेच ऐकावे लागले. मला यात वाईट मागणारयाचे वाटले नाही. तर माझ्या पुढे किवा मागे जे कोणी कार वाले होते

त्यांनी विचार न करता किवा अर्धा मिनिटांची तसदी घेऊन ती receipt न वाचताच पैसे दिले त्या आमच्या सारख्या सुशिक्षित जमातीचे वाटले.
इतका का आम्हाला पैशाचा “माज” आला आहे? जर इतकेच पैसे जास्त झाले असतील तर ते कुणा गरिबाला दान करावेत

 (खरे तर हे दान नाहीच विनियोग म्हणायला हवा).

साधे गणित करून पहिले. एका मजल्यावर ३०-४० गाड्या पार्क होतात. असे ५ मजले. म्हणजे २०० कार आणि अंदाजे १२ तास पार्किंग ची वेळ.

जर असेच चालू राहिले तर दिवसाला अंदाजे १२००० रुपयांचा घपला. म्हणजे महिन्याला ३.५ लाख आणि वर्षाला ४०लाख!

तो हि फक्त आमच्या सारख्यांच्या उदासीनतेमुळे? (इथे थेंबे थेंबे तळे साचे अशी साधी गोष्ट आहे, उदाहरण म्हणून सांगतो, एका माणसाला १ रुपया म्हणजे काहीच वाटत नाही, पण जर भारतातल्या सगळ्या जनतेने असाच एक रुपया दिला तर १ अब्ज आणि २० कोटी रुपये होतील!)

वरच्या प्रकारची महानगरपालीकेला माहिती हि नसेल कदाचित. किवा असेल हि आणि याला एखाद्या राजकीय नेत्याचा वरदहस्त हि असेल.

मला माहित नाही आणि माहित करून पण घ्यायचे नाही. जर आपणच याला विरोध केला (जसे या लेखात नमूद केले आहे तसे) तर मला कुणाकडे जाऊन चौकशी कशाला करायची गरज पडेल? मीच या गोष्टीला खतपाणी घातले नाही तर मग पुढच्या गोष्टींची गरजच पडणार नाही ना?

इथे हा प्रतीसाद त्या वाहनतळाच्या भ्रष्टाचाराला वाचा फोडण्यासाठी म्हणून केला नाही (म्हणूनच त्या वाहनतळाचे नाव हि लिहिले नाही) तर माझ्या सारख्या तिथे पार्किंग करणाऱ्या लोकांचे थोडेसे डोळे उघडावेत यासाठी केला (डोळे किलकिले करून पहिले तरी चालेल!).

जर “तुम्ही बदलू शकता” या सारख्या सदरातून मनापासून (खरे तर पोट तिडकीने) स्वतःला जिथे आणि जेवढे शक्य आहे तिथे बदला म्हणून सांगितले जाते तर या साध्या साध्या गोष्टीतून आपण बदलू शकत नाही का? असा आपण स्वतः स्वतःला प्रश्न विचारला तर किती बरे होईल?

हा प्रतीसाद वाचून एखादा जरी जागा झाला तरी माझ्या ह्या प्रतिसादाचे सार्थक झाले असे मला वाटेल.

या लेखमालेबाबतीत बोलायचे तर या लेखमालेचे कौतूक करावे तेवढे थोडेच आहे. तुमच्या या लेखमालेने सर्वसामान्य माणूस जागा होतोय

हि एक प्रकारची हळूहळू का होईना घडणारी चळवळच म्हणावी लागेल. थेंबे थेंबे तळे साचे या उक्ती नुसार ह्या लेखमालेने सगळा माणूसच

जागा व्हावा आणि ह्या चळवळीचे रुपांतर क्रांतीत व्हावे हि सदिच्छा (तुम्हाला नव्हे तर आमच्या सारख्या झोपलेल्या जनतेला!)

(ह्या प्रतीसादाला कोणाला साद द्यायची असेल तर माझा ई-मेल खाली लिहिला आहे. सप्तरंग बरोबर मला हि कळवायला विसरू नका.

माझ्या सारखेच कोणी असतील जे तिथे वाहनतळावर  भ्रष्टाचाराला माझ्यासारखा छोटा प्रतिकार करत असतील किवा असेच

छोटे छोटे भ्रष्टाचाराला प्रतिकार करत असतील तर त्यांनी सकाळला जरूर कळवावे. मला माझ्यासारखे आणखीहि लोक आहेत 

हे वाचून समाधान मिळेल. कारण आता फक्त मला वाटते कि असे लोक असतील पण जर असे प्रतिसाद पाठवले तर मला त्याची खात्री पटेल)

सागर किनारा आणि लाटा

विचारांचे काहूर माजणे म्हणजे काय याचा अलीकडे अनुभव येतोय. जवळ जवळ रोजच मला पहाटे पहाटे झोपच येत नाही. का याचे कारण शोधण्याच्या फंदात मी अलीकडे पडत नाही. ते लिहायला गेलो तर किती दिवस लागतील आणि काय काय लिहीन याचा हि मला अंदाज नाही. मग अशा खोल डोहात गटांगळ्या खाण्यापेक्षा कधीही एकच विचार घेऊन त्याच्या बाबतीत काहीतरी लिहिणे कधीहि चांगलेच ना!

म्हणून ठरवले आज पासून जेव्हा केव्हा आपल्याला लिहायची हुक्की (कि हुक्का!) येईल तेव्हा तेव्हा गादीवर मरगळत विचार करत पडण्यापेक्षा त्यांना लिहिण्यावाटे मोकळे करून द्यायचे.म्हणून हा माझा तसा पहिला धडा म्हणालात तरी चालेल.

मग आजच्या सगळ्या विचारांच्या वादळात सागर हया विषयाबाबतीत मनाचे आणि विचारांचे एकमत झाले. त्याला कारण पण छान होते म्हणा. मागच्या आठवड्यात सुट्टी घेऊन गावी गेलो होतो. त्यातल्याच काही दिवसांना कोकणच्या समुद्र किनाऱ्याची आस लागली होती. नशिबाने माझा मेहुणा चिपळूणला आहे. तेव्हा बेत आखून त्याच्याकडे गेलो होतो. तेव्हा गुहागर आणि वेळणेश्वर ह्या दोन समुद्र किनारी जाण्याचा योग आला. ह्या विषयाला चालना मिळाली ती यामुळे.

विषय खूप वेगळा आहे पण त्याचा उगम झाला समुद्राच्या पोटात. हि बहुतेक सगळ्यांचीच सवय आहे. लिहिणारयाची आणि वाचणारयाची हि. जसे एखादी कवीता एकाला वेगळ्या रुपात भावते तर दुसऱ्याला दुसऱ्याच रुपात. जो तो त्या कवितेचा अर्थ त्याच्या अनुभवाप्रमाणे स्वतःशी लावतो तसेच काहीतरी. असो. जास्त प्रस्तावना झाली कि महत्वाचा विषय बाजूला राहतो.

वेळनेश्वरच्या समुद्र किनारयाला पाय लागेपर्यंत दुपारचे ४ वाजले होते. याचा अर्थ मी चिपळूणहून अगदी सकाळी सकाळी बाहेर पडलो होतो असे नाही. १२ वाजता बाहेर पडलो.

तसे पहिले तर सागर हा जिकडे जाईल तिकडे तोच असतो. कमी कमी कोकण किनारपट्टीचा तरी.क्षितिजापर्यंत पाहिलं तर फक्त पाणीच पाणी. मग आपल्याला वेगवेगळ्या सागर किनारी जायची इच्छा का होते? हा प्रश्न पण इथे महत्वाचा नाही. विषय भरकटणे बहुतेक यालाच म्हणतात.

असो, माझा विषय होता सागर! नावातच इतकी विशालता आहे कि मन भरून जाते. मला वेळनेश्वरचा किनारा जास्त भावला. का माहित नाही पण आवडला. एक कारण असू शकते ते म्हणजे त्याची भयाणता. हो भयाणता म्हणा किवा रौद्रपणा म्हणा. तो किनाराच मुळी असा खोल खाली गेल्यासारखा आहे. त्यामुळे असेल कदाचित त्याची भयाणता जरा जास्त जाणवते. गुहागर चा किनारा पण तितक्याच आत्मीयतेने पहिला पण तो सरळ साधा वाटला. कदाचित माझा बघण्याचा दृष्टीकोन असेल तसा. पण वाटला बुवा. आणखी एक गोष्ट प्रकर्षाने जाणवली ती म्हणजे गुहागरला पाण्यात जायचे धाडस लोक करत होते. पण वेळनेश्वरचा किनारा तसा ओसाड वाटला पाण्यात पोहायला जाण्याच्या बाबतीत.

मी किनाऱ्यावर बसून भारावून गेल्या सारखा त्या सागराकडे फक्त बघतच राहतो. डोळ्यात साठवून ठेवता येत नाही म्हणून असेल कदाचित पण असेच किती तरी वेळ बघतच बसावेसे वाटते त्याच्याकडे. मन भरता भरत नाही. किनाऱ्यावर येणाऱ्या त्या लाटाचा आवाज. मंत्रमुग्ध नाही पण छान वाटतो. ती वेड्यासारखी किनाऱ्याकडे धावत येते असे वाटते. किनारा स्तब्ध असतो एक ठिकाणी न हलता. पण त्याच्याकडे हि पहिले कि वाटते कि तो हि तिला बाहुपाशात घेण्यासाठी आसुसलेला आहे. पण एक गोष्ट कधीच समजली नाही. मग अशा वेळेस ती लाट परतून का जाते त्याला सोडून? परत कधीच न येण्यासाठी. हे कोडे अजूनही मला समजले नाही. असे का होत असेल. पण किनारा तर त्याची चिंता सुद्धा करत नाही. तो तर तयार नवीन लाटांना झेलायला? प्रत्येक लाट हि त्याच्या साठी नवीन असते. हे लाटेला पण माहित नसते कि ती त्याची पहिली वहिली असावी. तिला वाटत असेल का कि मी थोडा वेळ थांबावे त्याच्या जवळ. थोडेसे हितगुज करावे. कुठून मी आले. कोण कोणते मासे माझ्या फेसाळत्या पाण्यात हुंदडले. कोण कोणत्या जहाजांनी माझ्या वेगाला टक्कर दिली. किवा कधी कधी अगदीच वैयक्तिक? मला तुझा सहवास आवडतो. मला तुझ्या जवळच थांबावेसे वाटते. वैगेरे वैगेरे.ह्या माझ्या विचारांच्या लाटा खरया खुऱ्या लाटांच्या हिंदोळयाबरोबर हिंदोळत होत्या. विचारांना काय हवे असते स्वैर विखुरणे. आणि हवे तिकडे हवे तसे विखुरणे. सगळ्याच विचारांना आचारांचे पाऊल मिळेलच असेही नाही. आणि सगळ्याच विचारांना कागद आणि पेन मिळेच असे नाही. जो खरेच मोकळ्या मनाचा असेल तो करेल हि धाडस. मी कशात मोडतो मला माहित नाही.

पण लाटांच्या आणि किनाऱ्याच्या या गाठी भेटींना बऱ्याच जणांनी आपल्या पद्धतीने समजावून घेतले आणि दुसऱ्यांनाही समजावले. त्या दोघानमधल्या नात्याला कोणी कसे घ्यायचे ते ज्याचा त्याचा वैयक्तिक प्रश्न आहे. आणखी एक म्हणजे कवीला कधी तो मी म्हणतो तसाही वाटेल. किवा कधी कधी त्यांच्या मधले नाते बाप लेकिंचे हि वाटेल. सगळी आपआपल्या मनाच्या चष्म्याची करामत आहे.

माझे सासरे म्हणाले “चला निघूयात?”

मी “कंटाळा आला?

ते “हो”.

मी “मला सागराला असेच बघत बसावेसे वाटते”

ते,”तुमचा stamina जबरदस्त आहे”

(मी ५०-६० कि मी कर चालवून इथ पर्यंत पोहोचलो होतो ना म्हणून म्हणाले असतील हि बहुदा.)

मी (स्वगत) “हा stamina मला निसर्गाने त्याच्याकडे बघत असतानाच बहाल केला आहे”

संध्याकाळ होत होती. सूर्यास्तावेळी सुर्याला सागरासमोर नतमस्तक होताना पहात मीही नतमस्तक झालो आणि घराची वाट धरली.